Do tej pory w artykułach dedykowanych przypisom, których pełną listę możesz znaleźć tutaj, zajmowaliśmy się głównie odwołaniami do cytowanej literatury. Wiadomo jednak, że w przypisach można zawrzeć również inne informacje. Jakie? No i jak to poprawnie zrobić? O tym opowiadam w dzisiejszym artykule.
Przypisy przywykliśmy kojarzyć z tą małą adnotacją na dole strony, w której podajemy tytuły cytowanych dzieł lub odnośniki do stron internetowych, z jakich zaczerpnęliśmy informacje na dany temat. Generalnie jednak przypisy to materiał uzupełniający tekst główny i uzupełnienie należy rozumieć tutaj szeroko. Przypisy bibliograficzne to zaledwie jedna z wielu możliwości podawania dodatkowych informacji, które mogą okazać się przydatne dla potencjalnego czytelnika.
Oprócz bibliograficznych, możemy wyróżnić przypisy: słownikowe, rzeczowe i informacyjne. Już wam o nich opowiem.
Przypisy słownikowe
W przypisach tego typu podajemy znaczenie wyrazów i zwrotów, które:
- pochodzą z języków obcych
- wyszły już z użycia (wyrazów archaicznych)
- z jakichś względów mogą być niezrozumiałe dla niektórych czytelników (np. wyrazy pochodzące z gwary, wyrażenia specjalistyczne).
Przetłumaczenie takich zwrotów – dosłowne lub w postaci wyjaśnienia typu „z polskiego na nasze” – polega w takich przypisach na podaniu odpowiednika danego słowa. Jeśli tłumaczymy jakiś zwrot na język polski, polega to po prostu na podaniu jego tłumaczenia. Jeśli zaś objaśniamy zwrot archaiczny lub trudny, przypis będzie polegał na podaniu uwspółcześnionego lub bardziej ogólnego odpowiednika. Takiego, który jest znany szerszemu gronu odbiorców.
W przypadku objaśnienia słowa pochodzącego z języka obcego, należy podać skrót nazwy języka, z jakiego pochodzi dany element. Zwykle w nawiasie zwykłym. Przykładowo: „Bleib gesund (niem.)”.
Przypisy rzeczowe
Przypisy rzeczowe służą dwóm rzeczom. Po pierwsze objaśnieniu nazw własnych, postaci (fikcyjnych lub historycznych), wydarzeń, pojęć, itp. Spotykamy się z nimi w różnych tekstach, niemniej w tekstach naukowych stosunkowo rzadko. Pojęcia, wydarzenia czy postaci wyjaśnia się w nich bowiem raczej w tekście głównym. Często spotkać się można z nimi natomiast w prozie tłumaczonej z języków obcych. Redaktor bądź tłumacz chce w ten sposób przybliżyć czytelnikowi pojęcia, które mogą być niezrozumiałe, ze względu na odległy kontekst historyczny bądź brak obeznania z tradycją czy też zwyczajami, które były bliskie autorowi tekstu.
W tekście naukowym przypisy rzeczowe mogą jednak się pojawić w swojej drugiej funkcji – polemicznej lub dyskursywnej
Przypisy te mogą zostać bowiem zastosowane nie tylko do wyjaśnienia nazwy lub terminu, ale także do uściślenia faktów, dodania informacji o innych możliwych rozumieniach, polemice czy też zasugerowaniu innych możliwych interpretacji.
Przypisy rzeczowe w tej funkcji należą chyba do najbardziej ulubionych przypisów naukowców : ) A to dlatego, że można w nich sobie pozwolić na nieco większą swobodę wypowiedzi, dygresję (niekiedy daleko wykraczającą poza meritum) lub też po prostu na wyrażenie swojego zdania – niejako w nawiasie, tak jakby bez wpływu na tok rozumowania wynikający z tekstu głównego.
Przypisy informacyjne
Tworzenie przypisów informacyjnych leży głównie w gestii wydawnictw lub redaktorów monografii lub prac zbiorowych. Są to te typowe odesłania, w stylu „Zob. rozdz. 3”, „Por. aneks nr 2”, „Tę kwestię poruszono szerzej w rozdziale 12” czy też „Przypisy oznaczone gwiazdką pochodzą od wydawcy”. Mają one na celu ułatwienie korzystania z książki oraz zwrócenie uwagi na istnienie w danej pozycji słowników, aneksów czy tablic. Więcej na temat ich formułowania możecie przeczytać m.in. tutaj.
W krótkich tekstach naukowych może w ogóle nie być potrzeby stosowania przypisów informacyjnych. Jeśli jednak podejmujesz się pisania dłuższej monografii, albo nawet pracy dyplomowej o dość skomplikowanej strukturze, również możesz pokusić się o ich użycie. Możesz dzięki nim zasygnalizować chociażby, że kwestia, którą jedynie pobieżnie omawiasz w danym rozdziale czy we wstępie, omawiana jest dogłębniej w dalszej części tekstu. Lub też zwrócić uwagę, że przygotowałeś również spisy, indeksy czy ilustracje, które znajdują się w tej i tej części pracy. Czasem jest to naprawdę pomocne.
Ale uwaga!
Zanim rzucisz się w wir tworzenia najrozmaitszych przypisów, warto przypomnieć generalną uwagę, że przypisy odwracają uwagę czytelnika od tekstu głównego. Zdarzają się także recenzenci prac, którzy twierdzą, że wielość przypisów obniża jakość pracy, ponieważ sugeruje, że autor nieumiejętnie poprowadził swój wywód. Stąd też można spotkać się z zaleceniem, aby jak najbardziej redukować liczbę przypisów. Jak to zrobić? A no zastanowić się, czy jest jakaś możliwość, aby tę dodatkową informację umieścić w samym tekście głównym, np. poprzez przekształcenie jakiegoś zdania.
Przykład: Przypisu polemicznego, w którym dajemy znać, że oprócz prezentowanego stanowiska/teorii/ujęcia istnieją propozycje alternatywne, można uniknąć poprzez użycie w tekście głównym słów takich, jak „kontrowersyjny”, „polemiczny” lub „podlegający żywej naukowej dyskusji” na określenie tegoż stanowiska.
Bardzo rzetelny artykuł, a takie lubię najbardziej 🙂 Jestem pewna, że Twój tekst będzie bardzo przydatny dla innych. Tak trzymaj!