Pisarnia.pl - Wykresy w tekście naukowym

Wykresy w tekście naukowym – o czym warto pamiętać?

Liczb nie czyta się dobrze. Z pomocą przychodzą m.in. wykresy i diagramy. Jak je poprawnie przygotować i umieścić w tekście naukowym?
Jakiś czas temu rozpoczęłam w Pisarni cykl artykułów poświęconych poprawnemu umieszczaniu elementów graficznych w tekście naukowym. Uporaliśmy się już z tabelami oraz ilustracjami. Dzisiaj zabierzemy się za wykresy i diagramy. Podpowiem ci, kiedy warto się na nie zdecydować oraz jak umiejętnie wpleść je w twój tekst naukowy.

Liczb na ogół nie czyta się dobrze, niezależnie od tego, czy są one zapisane słownie czy też nie. W związku z tym, w tych częściach twojego tekstu naukowego, w których operujesz dużą liczbą cyfr warto rozważyć zaprezentowanie ich w formie przyjemniejszej dla ludzkiego oka. To jednak od rodzaju danych liczbowych jakimi operujemy powinna zależeć forma graficzna, jaką w danym przypadku zastosujemy.

tym tekście stwierdziliśmy, że kiedy podajemy w pracy zaledwie kilka liczb nie warto rozważać „ubierania ich” w żaden specjalny element graficzny. Każdy jeden odrywa bowiem czytelnika od lektury i przysparza więcej pracy redaktorom czy składaczom tekstu.

Jeśli jednak przerwanie tekstu grafiką będzie mniejszym wysiłkiem niż brnięcie przez długie ciągi liczb wplecionych w tekst główny, warto rozważyć umieszczenie danych w postaci tabeli. Zwłaszcza wtedy, gdy zależy nam na precyzji udostępnianych przez nas danych.

Do czego mogą nam się przydać wykresy i diagramy?

Są jednak takie sytuacje, w których ani wymienienie liczb w tekście głównym, ani umieszczenie ich w tabeli nie jest dobrym rozwiązaniem. Mowa przede wszystkim o przedstawianiu trendów lub relacji w naszych danych – wtedy właśnie pomogą nam wykresy i diagramy.

Tego typu elementy graficzne ułatwiają czytelnikowi zestawienie ze sobą wielu różnych informacji, które w pewien sposób są od siebie odseparowane. Chociażby przez sam fakt, że część z nich znajdzie się na osi x, a część na osi y.

Pamiętaj jednak, że niektóre typy wykresów mogą bardziej wspierać prezentację twoich danych niż inne. Warto zatem poświęcić chwilę na rozważenie, jaki wykres najpełniej zaprezentuje to, co chcesz czytelnikowi przekazać udostępnianymi przez ciebie liczbami.

Wykresy i diagramy nie sprawdzą się jednak dobrze wtedy, gdy:
  • zależy ci na przedstawieniu precyzyjnych danych liczbowych,
  • operujesz wieloma zmiennymi, które na wykresie mogą zlać się w jedną całość,
  • operujesz długimi ciągami zmiennych, np. bardzo długą listą państw czy długimi osiami czasowymi (mogą zwyczajnie nie zmieścić się na kartce papieru – tabelę można „przedłużać” na kolejne strony, wykres nie bardzo),
  • chcesz pokazać wiele trendów na raz.
Pisarnia.pl - Wykresy w tekście naukowym
Wybór typu wykresu lub diagramu

Jeśli zależy ci np. na pokazaniu, że twoje dane mają tendencję wzrostową lub spadkową, rozważ opracowanie wykresu. Jeśli jednak bardziej zależy ci na tym, aby pokazać czytelnikowi o ile poszczególne wartości wzrastały w określonych przedziałach czasowych, lepszym może okazać się skorzystanie z tabeli. Pokazanie precyzyjnych danych na osiach x i y może okazać się utrudnione, głównie wtedy, gdy różnice między najmniejszymi a największymi danymi będą duże. Czytelnik nie będzie miał bowiem możliwości powiększenia sobie twojego wykresu, zwłaszcza gdy będzie miał do czynienia z papierową wersją pracy.

Podobnie będzie w przypadku diagramów, chociażby kołowych. Zastosowanie tego typu elementu graficznego będzie dawało czytelnikowi sygnał, że ma w nim szukać proporcji – będzie zapewne zwracał uwagę największe i najmniejsze elementy „torcika”. Mogą natomiast umknąć mu precyzyjne liczby. Zanim zdecydujesz się na ten wykres powinieneś zastanowić się na czym bardziej ci zależy – pokazaniu „udziałów” czegoś w całości czy też na dokładnej wielkości tych udziałów.

Wybieraj taki rodzaj diagramu lub wykresu, który najlepiej wyeksponuje kluczowe wartości. Dodatkowo, podczas wyboru typu wykresu lub diagramu kieruj się kryterium ilości miejsca, jakie zajmie on w twojej pracy. Pamiętaj, że każdy element graficzny jest dla oka czytelnika pewnego rodzaju utrudnieniem – powinniśmy zatem dążyć do minimalizowania „strat” lub nieprzyjemności, jakie ponosi on podczas lektury.

Fakt, że program do edycji tekstu lub opracowywania danych daje ci ogromny wybór typów wykresów nie oznacza, że powinieneś zapominać o twojej roli jako autora. Jest nią jak najbardziej efektywne i zrozumiałe przekazanie rezultatów twoich badań, nie zaś pochwalenie się zdolnościami konstruowania skomplikowanych i barwnych wykresów.

Na koniec kilka słów o formatowaniu wykresów i tabel
#1

Tekst główny zawsze powinien nawiązywać do elementu graficznego, który w niego wplatamy. Innymi słowy, powinniśmy dać czytelnikowi znać, aby na niego zerknął. Wykres nie może się więc pojawiać nagle, niezapowiedziany. Nawiązanie do twojego wykresu powinno znajdować się w tekście „nad” nim.

#2

Wykresy i diagramy numerujemy (zwyczajowo cyframi arabskimi), a jeśli mamy ich w tekście dużo, warto także dołączyć na końcu tekstu spis wykresów.

#3

Stosujemy numerację ciągłą w całej pracy lub numerację ciągłą w ramach danego rozdziału. W tym drugim przypadku odpowiednio dostosowujemy numerację do numeru rozdziału. Np. numer 2.1 oznacza, że jesteśmy w rozdziale drugim i mamy do czynienia z pierwszym wykresem w tym rozdziale.

#4

Choć przy podpisywaniu innych elementów graficznych, np. zdjęć czy tabel mamy zazwyczaj do czynienia ze skrótami (odpowiednio fot. i tab.), pod wykresami powinniśmy zapisać pełne słowo „wykres” i podać jego numer. Skrót „wyk.” uznawany jest za niepoprawny.

#5

W tekstach, w których jest mało elementów graficznych, można spotkać się z podpisywaniem ich wszystkich jako rycin lub rysunków. Wtedy nawet pod wykresem możemy spotkać się ze skrótem „ryc.” lub „rys.”.

Przykład formatowania wykresu w tekście naukowym.
Źródło: I. Bąk, Struktura i typologia przestrzenna przestępczości w Polsce, „Ekonometria” 2015, nr 4(50), s. 50.
#6

Wykresom i diagramom nadajemy tytuły – najlepiej krótkie i zwięzłe, streszczające całe clue zawartych w nich danych.

#7

Pod każdym wykresem powinna znaleźć się informacja o źródle danych, które wykorzystano. Jeśli sam zgromadziłeś dane – poinformuj o tym czytelnika. Jeśli wykres jest wprawdzie twoim pomysłem graficznym, ale dane pochodzą od kogoś innego, dodaj informację, że co prawda „opracowanie własne”, ale „na podstawie XYZ”, „za XYZ” lub „według XYZ”, gdzie XYZ to właśnie źródło danych. Można także posłużyć się wykresem czyjegoś autorstwa, co jednak trzeba odpowiednio zacytować.

#8

Przed i po wykresie (a raczej po wykresie + opisie) powinien znajdować się jednakowy odstęp.

Przykład formatowania wykresu w tekście naukowym.
Źródło: R. Kisiel, W. Lizińska, P. Rosochacka, Migracje zarobkowe Polaków w kontekście brexitu, „Przegląd Wschodnioeuropejski” 2019, nr 10(1), s. 133.
#9

Elementy graficzne, takie jak tabele i wykresy, nie powinny znajdować się bezpośrednio przed tytułami lub śródtytułami w tekście. Nie powinny też „rozrywać” akapitu, ale znajdować się raczej między akapitami.

#10

Jeśli element graficzny pojawia się u góry strony, nie powinna nad nim „wisieć” jedna linijka tekstu. Adam Wolański w „Edycji tekstów” zaleca min. 4 linijki tekstu przed. Jeśli jest on zaś na dole strony, również nie powinna pod nim znajdować się zbyt mała ilość tekstu (Wolański zaleca min. 5 linijek po ilustracji).

#11

Jeśli posługujesz się jednostkami miary, upewnij się, że poprawnie oznaczasz je na wykresach. Używaj powszechnie stosowanych skrótów miar i wag (w legendzie lub na samym wykresie), nawet jeśli ze względu na oszczędność miejsca na wykresie, będziesz miał ochotę dokonać jeszcze większych skrótów.

#12

Przyjmuje się, że diagramy kołowe nie powinny składać się z więcej niż 10 „kawałków torcika”.

#13

Dobrze zastanów się nad szczegółowością danych – ile miejsc po przecinku może okazać się ważne dla czytelnika?

#14

Nie zalewaj czytelnika wielością wykresów i diagramów. Wyglądają one co prawda bardzo profesjonalnie, w dużej ilości mogą jednak nieco przerażać. Może warto zastosować wykres tylko dla najbardziej kluczowych danych – takich, które mają największe znaczenie dla udowodnienia twoich tez lub hipotez.

#15

Rozważnie stosuj kolory. Nie szalej z formatowaniem – im prościej tym lepiej. Liczby są dla czytelnika wymagające, nadmiar koloru może jeszcze bardziej zwiększać „przytłoczenia”. Upewnij się, że nawet przy czarno-białym wydruku czytelnik wciąż zrozumie sens twojego wykresu czy diagramu.

*

Na koniec podpowiem ci też, że elementy graficzne takie jak wykresy, to takie „robótki okołotekstowe”, które można sobie dopracowywać wtedy, kiedy chwilowo nic nowego nie możemy z siebie wycisnąć ; ) . Niby nie piszemy, ale wciąż pracujemy nad tekstem i posuwamy wszystko odrobinę do przodu. Więcej na ten temat pisałam w tym artykule.

A jeśli masz w swoim tekście zdjęcia lub ilustracje, zajrzyj do tego wpisu.


1 komentarz

  1. Bardzo ciekawy i merytoryczny wpis nie tylko dla studentów. Napewno skorzystam, jak będę tworzyć statystyki zasięgów.
    Świetna robota!
    Dzięki 🙂

Zostaw komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *