Badania naukowe mają za zadanie generować nową wiedzę. Taki cel obierają naukowcy, przygotowując swoje projekty naukowe. Jednocześnie często towarzyszy im wrażenie, że przebadano już naprawdę wszystko, a szanse na zostanie kolejnym Einsteinem są nikłe.
Jak osiągnąć naukową nowatorskość projektu, kiedy jest on zaledwie jedną z wielu aktywności prowadzonych w danej dyscyplinie nauki? I co to w ogóle oznacza, że badanie naukowe ma być nowatorskie?
Kiedy nowatorskość popłaca?
Nad tym, co to znaczy, że badanie powinno być nowatorskie, głowią się zwłaszcza te osoby, które ubiegają się o finansowanie badań. Większość prestiżowych gremiów przyznających granty naukowe ocenia zgłaszane projekty na podstawie konkretnych kryteriów. Jednym z nich jest bardzo często owa tajemnicza nowatorskość, która może przesądzić o tym, czy dany wniosek „wygra”, czy też nie.
Zresztą spróbuj wcielić się na chwilkę w rolę oceniających wnioski. Projektów, z którymi muszą się oni zapoznać, jest z pewnością bardzo wiele. To naturalne, że uwagę skupią przede wszystkim na tych, które wywołują efekt „wow” i zawierają coś, czego nie mają pozostałe.
*
Na tym, aby badanie było nowatorskie, będą się także skupiać doktoranci i doktorantki. I to pomimo faktu, że słowo „nowatorskość” nie pada w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, które objaśnia m.in. czym jest doktorat. Jeśli przyjmiemy, że synonimami słowa „nowatorski” są takie wyrażenia, jak: innowacyjny, oryginalny, niekonwencjonalny, odkrywczy, śmiały czy pionierski, również ich powinniśmy poszukiwać w ustawie.
No i mamy, co następuje:
1. Rozprawa doktorska prezentuje ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w dyscyplinie albo dyscyplinach oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej.
2. Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, oryginalne rozwiązanie w zakresie zastosowania wyników własnych badań naukowych w sferze gospodarczej lub społecznej albo oryginalne dokonanie artystyczne.
USTAWA z dnia 20 lipca 2018 r., Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.
Krótko mówiąc, oprócz zaprezentowania teoretycznej wiedzy z danego obszaru badawczego, praca doktorska powinna cechować się oryginalnością. Czyli nowatorskością właśnie!
*
Co z osobami będącymi na niższych poziomach edukacji? To, w jaki sposób ma wyglądać rozprawa inżynierska, licencjacka czy magisterska, jest zazwyczaj objaśnione w dokumentach poszczególnych uczelni wyższych. Z przeglądu kilkudziesięciu tego typu wytycznych dla studentów wynika, że element nowatorskości na tych etapach zazwyczaj odpada. Od studentów oczekuje się przede wszystkim, że będą umieli wykorzystać to, czego nauczyli się podczas studiów. Że własnymi słowami będą potrafili przedstawić jakieś zagadnienie naukowe. Powinni także udowodnić, że potrafią napisać tekst naukowy z wszystkimi jego elementami (np. przypisami). Nie oczekuje się jednak, że ich dociekania naukowe będą jakoś wyjątkowo nowatorskie.
Co nie znaczy, że nie mogą one takie być! Na pewno zapunktujesz w oczach promotora i recenzentów, jeśli pokusisz się o bardziej innowacyjny projekt naukowy!
Co to dokładnie znaczy, że badanie ma być nowatorskie?
Na wstępie powiedzieliśmy już sobie, że przełomowe badania w nauce zdarzają się niezwykle rzadko. Badacze są pogodzeni z tym, że nie będą okrzyknięci nowymi Newtonami, Kopernikami czy Einsteinami. Mimo wszystko nauka posuwa się do przodu, a my wiemy coraz więcej o otaczającym nas świecie. Można powiedzieć, że to „posuwanie do przodu” zawdzięczamy właśnie nowatorskim badaniom.
Celem każdego naukowca jest to, aby po przeprowadzeniu danego badania wiedzieć o konkretnym zagadnieniu więcej niż przed podjęciem prac. Co ciekawe, możemy dowiedzieć się czegoś nowego nawet wtedy, gdy badanie nie pójdzie po naszej myśli! Jeśli wierzyliśmy, że rozwiązanie „A” pomoże rozwikłać pewien problem badawczy, a ono zawiodło, to nauka również się czegoś dowiedziała. Kolejni badacze nie sięgną już po rozwiązanie „A”, ale będą myśleć nad „B” lub „C”. Fakt, że mogą wykluczyć „A” – bo nie zadziałało – to też jest naukowy postęp.
– Nowe problemy
Za nowatorskie uznaje się często wskazanie niezagospodarowanej niszy badawczej lub zajęcie się zupełnie nowymi problemami, o których nie zdążono jeszcze w literaturze przedmiotu zbyt wiele napisać. W ogóle, a nie tylko w Polsce! To bardzo ważne.
– Nowe rozwiązania
Nie chodzi jednak jedynie o wskazanie, gdzie tkwi problem – dużą wartość mają przede wszystkim oryginalne i nietuzinkowe rozwiązania. Warto też przyglądać się tym sprawom, co do których zdania badaczy są bardzo podzielone. Może twoje badanie przeważy o tym, czy w naukowej debacie „wygra” jedna bądź druga strona sporu?
– Inna metoda
W jednym z opracowań na temat publikacji naukowych spotkałam się też z sugestią, że nowatorskość może polegać po prostu na zrobieniu jednej lub więcej rzeczy inaczej niż inni badacze przed nami. W niektórych obszarach badawczych wystarczy sięgnąć po inną niż dotychczas metodę lub próbę badawczą, aby dojść do nowych wniosków. A może badania dotyczące interesującego cię tematu są przestarzałe i przeprowadzenie ich dziś, w nowych warunkach, przyniosłoby niespodziewane rezultaty? Może pojawiła się jakaś nowa zmienna, którą warto by uwzględnić? Zastanów się, co na dany temat wiemy dziś, czego nie wiedziano 10, 15 czy 20 lat temu, gdy powstawały pionierskie publikacje w twojej dziedzinie nauki, i w jaki sposób może to zadziałać na korzyść twojego badania. Sprawdzić się może także wykorzystanie niestosowanego dotychczas narzędzia badawczego, co zważywszy na ogromny postęp technologiczny, jest frapującą propozycją.
– Inne ujęcie teoretyczne
Do świeżego spojrzenia na daną sprawę może też doprowadzić wybór innej podstawy teoretycznej. Jeśli to się powiedzie – super! Twoim zadaniem w publikacji naukowej będzie podkreślenie, dlaczego zdecydowałeś lub zdecydowałaś się na tę zmianę (na tę nowatorskość) i do jakich nowych wniosków cię to zaprowadziło.
– Podważenie status quo
W niektórych sytuacjach nasz repertuar narzędzi, metod i teorii jest ograniczony. Co wtedy? Za nowatorskie może być np. uznanie podanie utrwalonej tezy w wątpliwość lub poddanie krytyce poglądów, które utarły się w naszym obszarze badawczym. W niektórych przypadkach sama niezgoda na pewien sposób postępowania lub myślenia, może zostać uznana za nowatorską. Wszystko zależy oczywiście od twojej dyscypliny badawczej.
Jak to osiągnąć?
Przede wszystkim – czytać. Nie ma szans na zaprojektowanie oryginalnego, nietuzinkowego badania, jeśli nie będziemy wiedzieć, co i jak do tej pory badano.
Kiedy masz już większe rozeznanie w temacie, patrz na publikacje naukowe innych badaczy nieco bardziej krytycznym okiem. Zwracaj uwagę na to, w jaki sposób podkreślali nowatorskość swoich badań – w publikacjach naukowych zazwyczaj jest miejsce, aby to zrobić.
Nie ograniczaj się jedynie do obserwacji. Próbuj też oceniać nowatorskość prac innych osób. Zestawiaj je ze sobą, zastanawiaj się, czyje rozwiązanie bardziej przypada ci do gustu, a czyje nie. Co tak podoba ci się w tych wysoko ocenianych publikacjach? Może do czegoś cię zainspirują!
Jest jeszcze jedna korzyść z dokonywania dokładnego przeglądu literatury, która może podnieść cię na duchu. Może się okazać, że w twojej dyscyplinie badawczej za nowatorskie mogą zostać uznane całkiem drobne postępy! Innymi słowy, że osiągnięcie mitycznej nowatorskości jest prostsze niż ci się na początku wydawało.
Post Scriptum
Mimo że nowatorskość jest pożądaną cechą projektów naukowych, pamiętaj, że ich celem jest przede wszystkim rozwiązywanie problemów badawczych i generowanie nowej wiedzy. Czasem prostsze rozwiązania są lepsze, a dodatkowe, nowatorskie fajerwerki okazują się zbędne. Porządne uzasadnienie powodów, dla których zajmujesz się danym tematem, konsekwentne przeprowadzenie badania i rzetelne opracowanie jego wyników – to podstawa.
Jeśli jednak uda ci się zaprojektować nowatorskie badanie, w publikacji naukowej na jego temat mocno do podkreślaj! To, w jaki sposób konkretne badanie wykazuje się cechą innowacyjności, podkreślamy zazwyczaj we wstępie tekstu naukowego. Jeśli nowatorskość dotyczy zastosowanej teorii lub metody, możemy się nad tym pochylić w rozdziałach poświęconych tym właśnie elementom. Również w zakończeniu warto jeszcze raz przypomnieć, czym wyróżnia się nasz projekt na tle aktywności innych badaczy.
