O tym, że w tekstach naukowych warto pamiętać o zwięzłości wypowiedzi przekonywałam was już wielokrotnie. W tym artykule podpowiadałam też kilka sposobów na to, jak uczynić teksty bardziej „treściwymi” bez utraty ich jakości. Dzisiaj zajmiemy się kolejną prostą metodą na osiągnięcie zwięzłości tekstu. Taką, która jednocześnie pomoże nam go jednocześnie znacznie skrócić.
Krótka powtórka z polskiego
Metoda, o której będziemy dzisiaj mówić, wymaga szybkiej powtórki z lekcji języka polskiego. Będzie bowiem chodzić o zastosowanie w tekście elipsy.
Cóż to takiego było?
Elipsa to figura retoryczna, która polega na opuszczeniu wyrazów lub całych fragmentów tekstu, które mogą zostać wywnioskowane z kontekstu wypowiedzi. Już z samej definicji figura ta wydaje się być wręcz zaprojektowana z myślą o skracaniu wypowiedzi. Po co wydłużać tekst o kolejne słowa, skoro można je łatwo zrekonstruować na podstawie informacji zawartych w jego innych fragmentach?
Na co dzień, w języku mówionym, elipsę stosujemy bardzo często, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Zerknij na poniższy przykład:
- Hej, jestem właśnie w sklepie i widzę, że oliwa jest w fajnej promocji.
- No to kup.
Albo na ten:
- Gdzie jest mama? Muszę jej to pokazać.
- Już śpi.
Zdania „No to kup.” i „Już śpi.” byłyby zupełnie niezrozumiałe, gdyby nie kontekst wypowiedzi, z którego je wyrwaliśmy. Odbiorca wypowiedzi – w obu przypadkach po prostu nasz rozmówca – rozumie jednak bez problemu, co chcemy mu przekazać. O to właśnie chodzi w elipsie.
Zwróć też uwagę, jak bardzo elipsa skróciła obie odpowiedzi w przykładowych dialogach. Gdyby nie kontekst wypowiedzi, zdanie „No to kup.” musiałoby zostać wydłużone, np. do formy „Skoro oliwa jest w fajnej promocji, to ją kup”. Zdanie z drugiego przykładu musiałoby z kolei przybrać formę „Nie możesz tego pokazać mamie, bo ona już śpi”. Dzięki elipsie znacznie zredukowaliśmy obie wypowiedzi.
Elipsa w języku pisanym
Niezłym odkryciem jest, że to samo możemy zrobić w języku pisanym – nawet w tekstach naukowych. Musimy jednak upewnić się, że tak jak w powyższych przykładach, nasz odbiorca będzie miał cały zestaw informacji potrzebnych do dopowiedzenia sobie nieprzekazanej przez nas (czyli elidowanej) części wypowiedzi.
Zerknij na poniższy przykład:
Jak wspomniano, strefa wpływów Egiptu do czasów Tutanchamona sięgała Ugarit. Natomiast Szuppiluliuma I, podbijając Mitanni, doszedł dalej na południe i zwasalizował królestwo Amurru. To właśnie było bezpośrednią przyczyną wojny. Król Amurru stał się teraz sojusznikiem Hetytów, a na to Egipt nie mógł patrzeć spokojnie.
Źródło
Zdanie zaczynające się od „To właśnie…” nie byłoby zrozumiałe bez poprzedzającego do zdania. Jednocześnie ten zabieg oszczędził nam kilku dobrych słów tekstu. Nie musieliśmy bowiem jeszcze raz w nowym zdaniu powtarzać, co było bezpośrednią przyczyną wojny. Było nią „to właśnie”, co zostało opisane już wcześniej.
Stosując elipsę musimy mieć pewność, że czytelnik zrozumie, jaką brakującą część wypowiedzi powinien sobie dopowiedzieć
Zwróć uwagę na przykład, w którym błędnie zastosowano elipsę i czytelnik może mieć trudności w zrekonstruowaniu tego, co mieliśmy na myśli.
Błędnym jest przypuszczenie, że świnie są szczególnie narażone na ryzyko zarażenia się śmiertelnymi czynnikami chorobotwórczymi. W rzeczywistości większość patogenów żyje w ich ciałach od zawsze, nie wyrządzając im większej szkody. Problem polega jednak na tym, że wraz z wylesianiem i niepohamowaną urbanizacją zaoferowaliśmy im środki, które pozwalają pokonać bariery gatunkowe.
W powyższym przykładzie chciałam pominąć powtórzenie słowa „patogen” i zastąpić go zaimkiem osobowym. Czytelnik może mieć jednak wątpliwość co do tego, czy pod słowem „im” kryją się patogeny, czy też może świnie, o których piszę wcześniej. Skracając wypowiedź musimy się upewnić czy nie usunęliśmy z niej przypadkiem żadnej informacji, która ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia całości.
PS. Na kilka innych pułapek związanych z zastosowaniem elipsy zwrócono uwagę w Poradni Językowej PWN (np. tu i tu), do której warto zajrzeć w przypadku jakichkolwiek wątpliwości językowych.
Elipsa ukryta w myślniku
Warto także odnotować, że znakiem oznaczającym zastosowanie elipsy może być myślnik. Daje on czytelnikowi sygnał, że jakiś fragment został pominięty. Zwróć uwagę, że zdanie…:
„Podjęcie tego typu kroków dyplomatycznych oznaczało podważenie wiarygodności władz w oczach społeczeństwa, ich niepodjęcie zaś – zdradę sojusznika.”
…oznacza dokładnie to samo co:
„Podjęcie tego typu kroków dyplomatycznych oznaczało podważenie wiarygodności władz w oczach społeczeństwa. Z kolei niepodjęcie tych kroków byłoby równoznaczne ze zdradą sojusznika.”
…jest jednak odrobinę krótsze. Taką formę budowania elipsy można zastosować przy wymienianiu kilku elementów (czynników, powodów, skutków) co często zdarza nam się w tekstach naukowych. Zwróć uwagę, jak bardzo skraca to całą wypowiedź:
Można wskazać kilka czynników, które mają wpływ na sposób przechowywania towarów. Pierwszym z nich jest wilgotność powietrza, która może powodować niszczenie, korozję lub zbrylanie. Drugim – temperatura. Kolejnymi zaś – powietrze, promieniowanie świetlne i obecność drobnoustrojów.
Na podstawie: źródło
Dodatkowo w tym przykładzie uniknęliśmy wielu zbędnych powtórzeń. Nie musieliśmy zaczynać każdego zdania od „Kolejnym czynnikiem jest…”.
Zastosowanie elipsy w łączeniu akapitów
Elipsa świetnie sprawdzi się w funkcji łącznika akapitów. Pozwala nam uniknąć powtarzania pewnych treści na początku każdego nowego ustępu w tekście. Jednocześnie sprytnie łączy to, co zostało powiedziane wcześniej, z tym, co będzie przekazane w kolejnym akapicie.
Formy skalne okolic Czarnorzek od dawna przyciągały uwagę mieszkańców i odwiedzających. Najstarsze ślady pobytu człowieka na tych terenach datowane są na IX w. p.n.e. – to przedchrześcijańskie cmentarzysko kurhanowe i grodzisko (Janowski, 1993). Nie wiadomo, jaką funkcję pełniły wtedy ostańce skalne, można jedynie przypuszczać, że były obiektem kultu, tak jak to miało miejsce w wielu tego typu miejscach na świecie. Nazwa „Prządki” i związane z nią legendy pojawiły się w literaturze na przełomie XIX i XX w. (Marszałek, 2011).
Jest to przykład tzw. geomitologii (Piccardi & Masse, 2009), czyli prób wyjaśnienia genezy obiektów geologicznych podejmowanych wczasach przed erą naukową. Nasi przodkowe sięgali do wyobraźni i konstruowali historie powstania form skałkowych, tworząc mity i legendy.
Źródło
Zwróć uwagę, że oba zacytowane akapity dotyczą nieco innego wątku omawianego zagadnienia. Drugiego akapitu nie dałoby się w pełni zrozumieć bez kontekstu wynikającego z pierwszego ustępu. Na marginesie dodam tylko, że na temat sprytnego łączenia akapitów w tekście pisałam w tym artykule.
Mam nadzieję, że dzięki temu artykułowi będziesz już wiedział, w jaki sposób prawidłowo zastosować elipsę w kolejnym twoim tekście!
