Zaraz po określeniu zakresu tematycznego jednym z pierwszych kroków w procesie badawczym jest sformułowanie celu badawczego. Czym jest cel badawczy? Jak go poprawnie sformułować? Już podpowiadam!
Cel badawczy to nic innego jak zamierzenia / intencje danego naukowca w konkretnym badaniu, którego się podejmuje. Do sformułowania celu badawczego docieramy odpowiadając na pytanie: co chcę tym badaniem osiągnąć, wykazać lub udowodnić? Innymi słowy – po co w ogóle zabieram się za to badanie?
Odpowiedź na to pytanie jest kluczowa w zasadzie na każdym etapie pracy:
– w fazie projektowania pomaga nam ustalić, czym dokładnie będziemy się zajmować i do czego dążyć;
– w fazie realizacji badania lub pisania konkretnego tekstu naukowego jest świetną podporą, pomagającą sprawdzić, czy wszystko idzie zgodnie z planem i czy nie oddalamy się za bardzo od naszych wstępnych założeń;
– a po zakończeniu badania lub w podsumowaniu tekstu pomaga stwierdzić, w jakim stopniu udało nam się zrealizować nasze zamierzenia. Jeśli nie mielibyśmy celu badawczego na początku pracy, trudno byłoby nam powiedzieć, czy badanie się powiodło, czy też nie.
Cel badawczy to nie to samo co hipoteza
Ten ostatni z wymienionych punktów może niebezpiecznie przypominać procedurę formułowania i weryfikacji hipotezy. Ją przecież również podajemy we wstępnej fazie badania, a o jej weryfikacji orzekamy na końcu. Cel i hipoteza to jednak dwa różne elementy procesu badawczego. Hipoteza, tak jak pisałam w tym artykule, to inaczej przypuszczenie co do przebiegu badania.
Załóżmy, że obserwuję jakieś zjawisko „A”, które będzie centralnym zagadnieniem mojego badania. Nie przeprowadziłam jeszcze tego badania, ale po lekturze kilku książek na ten temat oraz przeprowadzaniu wstępnych obserwacji, przypuszczam, że zjawisko „A” może rozwinąć się w jakimś konkretnym kierunku – np. przyspieszyć, zwolnić, zintensyfikować się. Hipotezą będzie zatem zdanie podsumowujące to moje przypuszczenie. Sformułuję ją na zasadzie uzupełnienia zdania: zakładam, że… lub spodziewam się, że…
Celem badawczym nie jest jednak założenie, ale zamierzenie. Formułując cel, określam co chcę i będę robić w celu zakończenia procesu badawczego. Próbuję niejako wyobrazić sobie, co chciałabym uzyskać na końcu mojego badania. Uzupełniam więc luki w zdaniu: „zamierzam badać / opisywać / analizować / odkrywać… (np. zjawisko A), po to, żeby… (np. wyjaśnić / lepiej zrozumieć / wskazać powiązania między / zweryfikować / porównać…)”.
Cel badawczy to nie to samo co problem badawczy
Celu badawczego nie należy także mylić z problemem badawczym. Problem badawczy jest stwierdzeniem pewnego stanu niewiedzy, błędu lub konfuzji w interesującym nas obszarze badawczym. Co prawda problem badawczy również określa to, czym będziemy się jako badacze zajmować, nie odnosi się jednak bezpośrednio do naszych zamierzeń. Jest raczej stwierdzeniem pewnego, zastanego stanu rzeczy. Przypomina nieco stwierdzenie: tego i tego jeszcze nie wiemy lub też tym miejscu widzę jakąś nieścisłość, tutaj ktoś popełnił błąd.
Problem badawczy uzasadnia konieczność przeprowadzenia naszego badania. Skoro „tego” jeszcze nie wiemy, istnieje potrzeba ponownego przyjrzenia się danemu tematowi. W formułowaniu interesującej nas luki w aktualnym stanie wiedzy i ustaleniu problemu badawczego, pomaga nam przegląd literatury. Pisałam na ten temat m.in. tu.
Formułując cel badawczy wychodzimy już nieco poza obszar tego, co zastaliśmy. Dodajemy do tego naszą badawczą ciekawość i wolę zgłębienia danego tematu. Stwierdzamy, co dokładnie będziemy w naszym badaniu robić.
Jak poprawnie sformułować cel badawczy?
– Jasno, zwięźle
Cel powinien zostać sformułowany z jednej strony jasno, z drugiej zaś – zwięźle. Po lekturze naszej publikacji naukowej czytelnik nie powinien mieć wątpliwości, co było naszym celem. Powinien móc odpowiedzieć na pytanie, co chcieliśmy poprzez naszą publikację przekazać. Dlatego fragment tekstu dotyczący celu badania wyodrębnia się jako osobny akapit, a niejednokrotnie stosuje się nawet pogrubienie lub wypunktowanie tekstu.
– Zazwyczaj na początku
Cel umieszcza się zwykle we wstępie. Zdanie (lub zdania), w których określono cel badawczy, rozpoczynają się po prostu od stwierdzenia: Celem tego badania jest / było… Czasem jednak autorzy decydują się na inne, mniej jednoznaczne, ale wciąż dość jasne sformułowania. Piszą np. w tej publikacji zamierzam… lub przeprowadzając to badanie dążyłem/dążyłam do… A gdy publikują w języku angielskim, stwierdzają np.: the research objective of this project is/was…. lub in this article / publication we aim at…
– Pamiętaj o logice wywodu
Warto także pamiętać, że cele powinny być ze sobą powiązanie logicznie. Jeśli mamy do czynienia z więcej niż jednym celem w badaniu, należy zachować między nimi logiczną relację. To samo w przypadku celów ogólnych i szczegółowych. Mogą one np. wynikać jedne z drugich albo wiązać się ze sobą na zasadzie od ogółu do szczegółu.
– Myśl realistycznie
Inną jeszcze kwestią jest to, że cele badawcze muszą być formułowane z myślą o szansach na ich realizację. Powinny być po prostu realistyczne. Musimy być pewni, że w danym badaniu, przy wykorzystaniu materiałów czy danych, które mamy, będziemy je w stanie zrealizować. Jednym z powszechnych błędów w publikacjach młodych naukowców jest to, że obiecują one we wstępie swoich prac o wiele więcej, aniżeli autorzy byli w stanie wywnioskować na podstawie zgromadzonego przez siebie materiału.
Podążając za tą regułą, że cele badawcze powinny być sformułowane z myślą o ich realizacji, można przyjąć, że prace licencjackie będą miały cele badawcze węższe. Mogą być one po prostu mniej doniosłe niż cele realizowane np. w rozprawie doktorskiej. Zarówno niepowodzenie w realizacji bardzo ambitnego celu, jak i obranie zbyt błahego celu pracy w stosunku do wagi naszej publikacji, mogą być ocenione na naszą niekorzyść.
– Nie zapomnij o innowacyjności
W przypadku wniosków o finansowanie badań czy uzyskanie grantów należy pamiętać także o tym, że jednym z kryteriów oceny naszego projektu jest to, czy obrany przez nas cel badawczy jest wystarczająco istotny z punktu widzenia aktualnego stanu naszej wiedzy. W związku z tym ocenie podlegać może też to, czy cel badawczy jest wystarczająco ważny, interesujący i nowatorski. Warto zatem poświęcić kilka chwil na ustalenie tego, czy obrany przez nas cel badawczy nie jest być może zbyt banalny lub oklepany. Nawet jeśli jest poprawnie sformułowany!
– Trzymaj się raz obranych celów
Wreszcie cele badawcze nie powinny raczej zmieniać się w trakcie naszego badania. Nawet jeśli dane, które uzyskaliśmy, lub wnioski, do których doszliśmy, nie do końca pomogły nam w ich realizacji. Spróbujmy zwizualizować sobie cel badawczy jako czerwony, okrągły punkt na tarczy, do której strzelamy z łuku. Musimy pamiętać, że tarcza ta jest już przywiązana do drzewa – nie rusza się! Jeśli dojdzie do sytuacji, w której zauważamy, że nie trafiamy strzałami do celu, należałoby zmodyfikować cel najszybciej jak to możliwe.
W przypadku, kiedy nasze badanie jest już bardzo zaawansowane (lub tekst naukowy niemalże dokończony), należałoby wspomnieć o naszych niepowodzeniach w realizacji celu w zakończeniu naszego tekstu naukowego. Aby uniknąć jednak sytuacji, w której nie udaje nam się zrealizować celów badawczych, należy formułować je w sposób bardzo precyzyjny i przemyślany na samym początku procesu badawczego.
Przykłady
Poniżej przedstawiam kilka fragmentów tekstów naukowych, w których autorzy przedstawiają swój cel badawczy.
Celem niniejszego artykułu jest ukazanie skali zjawiska migracji zarobkowych Polaków do Wielkiej Brytanii, dlatego wykorzystano dane dotyczące przepływu ludności (emigracja, imigracja oraz saldo migracji) w latach 2004–2014. (…) Oprócz tego próbowano ustalić, czy i jakie zmiany spowodowało referendum w sprawie brexitu w migracji ludności na Wyspy Brytyjskie. W tym celu wykorzystano dane dotyczące migracji w latach 2014–2016.
R. Kisiel. W. Lizińska, P. Rosochacka, Migracje zarobkowe Polaków w kontekście brexitu, „Przegląd Wschodnioeuropejski” X/1, 2019, s. 131.
*
The main aim of this study was to determine families’ expectations towards the staff of the ICU and rank them according to their importance.
L. Glinka, J. Januszkiewicz, A. Gutysz-Wojnicka, N. Karakina, M. Braczkowska, M. Żechowicz, Expectations of families of patients hospitalized in Intensive Care Units, „Polish Annals of Medicine” 27(1), 2020, s. 22.
*
Głównym celem tekstu jest przedstawienie argumentów na rzecz hipotezy, że punktoza rozumiana jako strategia publikacyjna nie jest najistotniejszą przeszkodą dla rozwoju potencjału polskiej społeczności akademickiej. Wyzwaniem tym jest punktoza rozumiana raczej jako wartość kulturowa obecna w społeczności akademickiej, którą rozumiemy tu jako regułę wyznaczającą normy i kształtującą zachowanie jej członków.
K. Kulikowski, E. Antipow, Niezamierzone konsekwencje punktozy jako wartości kulturowej polskiej społeczności akademickiej, „Studia Socjologiczne” 3(238), 2020, s. 210-211.
*
This article contests the view that the ‘new nationalism’ is a linear, i.e. constantly and consistently increasing over time, novel and uniform phenomenon best understood as a cultural backlash. It argues that while the rhetoric of these parties is indeed centred on nationalism, the drivers of support are neither new nor necessarily nationalism related.
D. Halikiopoulou, T. Vlandas, What is new and what is nationalist about Europe’s new nationalism? Explaining the rise of the far right in Europe, „Nations and Nationalism” 25(2), 2019, s. 410.
*
Against this background the primary objectives of this study are to identify these basic elements or task-based factors influencing the effectiveness of a copreneurial business, to propose a conceptual model based on these factors and to subject the model to empirical testing.
S. Farrington, E. Venter, C. Eybers, C. Boshoff, Task-based factors influencing the successful functioning of copreneurial businesses in South Africa, „South African Journal of Economic and Management Sciences” 14(1), 2011, s. 25.
Mam nadzieję, że ten artykuł będzie dla ciebie pomocny!
