6 zasad interpunkcyjnych, które ułatwią ci pisanie tekstów naukowych

Nie ma co ukrywać, że interpunkcja w języku polskim może sprawiać sporo problemów. W tekstach naukowych, w których zdarza nam się budować długie i napakowane dużą ilością informacji zdania, rozeznanie w zasadach interpunkcyjnych ma tym większe znaczenie. W tym artykule poznasz 6 takich zasad, które – o ile je zapamiętasz! – znacznie ułatwią ci pracę.

1. Albo, albo

W tekstach naukowych często zdarza nam się porównywać lub zestawiać ze sobą pewne elementy. Z pomocą przychodzą nam wówczas takie spójniki jak „czy”, „i” albo „lub”, przed którymi często nie stawia się przecinka. Język polski pozwala jednak na konstrukcje, w których słowa takie podwajamy, a nawet potrajamy! Czy wtedy wciąż powinniśmy zrezygnować ze znaków interpunkcyjnych?

Pierwszą z zasad interpunkcyjnych, którą chciałabym wam przekazać, jest to, że przed drugim lub kolejnym użyciem wybranych spójników (tzw. szeregowych) stawiamy przecinek, o ile pełnią one w zdaniu taką samą funkcję.

Dotyczy to takich spójników, jak:

• czy
• i
• lub
• ani / ni
• albo

Zerknij na poniższe przykłady, w których używam spójnika „czy” raz i kilka razy, w tej samej funkcji (tzn. wymienienia lub wyłączenia wymiennych elementów):

– Ankieta składa się z pytań otwartych czy zamkniętych?

– Czy autor o tym wiedział, czy też nie – tego nie wiemy.

Jeśli zaintrygowała cię ta reguła językowa, zerknij także do tych artykułów: pierwszy, drugi.

2. Co z tym przecinkiem przed a?

Z obserwacji tekstów, które zdarza mi się poprawiać, wynika, że wciąż sporo trudności sprawiają studentom konstrukcje zdań z „a”. Warto więc jeszcze raz powtórzyć poniższą zasadę:

Jeśli spójnik „a” łączy dwa zdania składowe w zdaniu złożonym, zawsze stawiamy przed nim przecinek. Stawiamy go też wówczas, gdy pełni funkcję spójnika rozłącznego (czyli zwykle przeciwstawienia).

Zerknij na poniższe przykłady, w których mamy do czynienia właśnie z takimi sytuacjami:

– Umowa zawiera informacje o terminie obowiązywania, a także sposobie jej wypowiedzenia.

– W artykule zdecydowano się na konsekwentne stosowanie terminu „state”, a nie „country”.

Jest jednak całkiem sporo sytuacji, kiedy z przecinka przed „a” należy zrezygnować. Można to zrobić gdy: 1) mamy do czynienia z konstrukcją „między… a…” 2) można „a” wymienić na „i” bez zmiany sensu wypowiedzi 3) kiedy „a” wyraźnie wskazuje na porównanie 4) „a” łączy dwie identyczne formy.

Zerknij na przykłady:

1) Następnie przejdę do opisu historii sporu między Grecja a Macedonią.

2) Porcja była mała a bardzo sycąca.

3) (często w tytułach)„Bóg, trąba i ojczyzna. Słoń a sprawa polska oczami poetów od Reja do Rymkiewicza” lub „Polska a Żydzi”

4) Na jutrzejszy egzamin nie umiem nic a nic.

3. Po pierwsze, po drugie, z jednej strony, z drugiej strony

Wymienione w powyższym tytule zwrotu typu „po pierwsze” czy „z jednej strony” to tak zwane człony inicjalne. Warto pamiętać, że zasady dotyczące znaków interpunkcyjnych w otoczeniu takich wyrażeń nie są jednolite. Reguła, o której tutaj mówimy to tzw. fakultatywna zasada interpunkcyjna, która pozwala na stosowanie dwojakiej interpunkcji (tzn. albo z przecinkiem, albo bez).

Dotyczy to takich zwrotów, które mają charakter podsumowujący („podsumowując”, „reasumując”), oceniający („warto podkreślić”, „według mnie”) czy hierarchizujący („po pierwsze”, „dodatkowo”, „ponadto”). Można się spotkać z przecinkami po tych słowach zwłaszcza wówczas, kiedy autor chce zaznaczyć przerwę oddechową. Nie jest to jednak obowiązkowe. Warto pamiętać, że przerwa oddechowa nie zawsze znajduje się w miejscu, w którym konstrukcja zdania wymusza od nas postawienie przecinka. Ani „po pierwsze”, ani „z drugiej strony” nie stanowią same w sobie zdania – nie mają bowiem orzeczenia. Z tego też powodu wielu językoznawców stoi na stanowisku, że przecinek po nich jest zupełnie zbędny.

Zerknij na poniższe przykłady:

– Po pierwsze należałoby wziąć pod uwagę uwarunkowania ekonomiczne, w jakich funkcjonowała badana społeczność.

– Z drugiej jednak strony inflacja była wyraźnie niższa od dolnej granicy celu NBP.

Polecam także zapoznać się z tym artykułem, w którym podkreślono niejednolitą interpretację tej zasady z wieloma przykładami.

4. Chyba że, dlatego że, mimo że

Ze względu na wyrytą w szkole na blachę zasadę, że przed „że” stawia się przecinek, mamy tendencję do stawiania go naprawdę wszędzie przed „że” – nawet jeśli nie jest to konieczne : ) Warto zapamiętać, że są takie konstrukcje z „że”, w których przecinek stawiamy odrobinę wcześniej.

Chodzi tutaj o połączenia z „że” wielu spójników: „mimo”, „jako”, „tyle” czy „chyba”. Kolejna z zasad interpunkcyjnych, które warto w związku z tym zapamiętać, brzmi:

Przecinek stawiamy przed całą konstrukcją z „że” (np. przed: dlatego że, mimo że, jako że). Kierujemy się tutaj tzw. zasadą cofania przecinka.

Zerknij na poniższe przykłady:

– Autor nie zdecydował się na analizę tego aspektu omawianego zjawiska, mimo że umożliwiały to zgromadzone przez niego dane.

– Zrezygnujemy z trzeciego eksperymentu, chyba że wynik drugiego będzie bardzo niejednoznaczny.

(Ale! Wyjątkiem będą sytuacje, w których chcemy położyć akcent na spójnik przed „że”. Tutaj przykład: Wszystko dlatego, że przegrał.)

5. Pisząc, pamiętaj o… , czyli nieszczęsne imiesłowy

Imiesłowy sprawiają wiele problemów, m.in. jeśli chodzi o ich połączenie ze słowem nie (niepiszący, niesprecyzowany łącznie, ale już np. nie chcąc – rozłącznie). Długo by o tym mówić. Dzisiaj chciałabym ci przekazać tylko jedną zasadę, której przestrzeganie może znacznie wpłynąć na jakość twoich tekstów naukowych.

Reguła ta brzmi następująco:

Imiesłowy przysłówkowe współczesne (zakończone na -ąc) i uprzednie (zakończone na -wszy, -łszy) oddzielamy przecinkiem od reszty zdania, a jeśli pełnią one funkcję wtrącenia w środku zdania, to nawet dwoma przecinkami.

Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest słowo „wyjąwszy” (w znaczeniu: „oprócz”), kiedy to przecinek się pomija. Z pewnością będzie to wszystko bardziej zrozumiałe, gdy pokażę tę regułę na przykładach.

Zerknij na przykłady z jednym przecinkiem:

– Pod względem liczebności ludności UE zajmuje trzecie miejsce na świecie, ustępując jedynie Chinom (1,4 mld ludności) oraz Indiom (1,3 mld ludności).

– Wyjaśniwszy najważniejsze kwestie terminologiczne, przechodzę teraz do zarysowania uwarunkowań historycznych interesującego nas fenomenu.

A teraz popatrz na przykłady, kiedy wtrącenie jesteśmy zmuszeni oddzielić dwoma przecinkami:

– Zasady obchodzenia się z jeńcami, począwszy od wzięcia ich do niewoli aż po uwolnienie, regulowała konwencja genewska z 27 lipca 1929 r.

– Rozważania filozofa, ciągnące się przez okres niemal dwóch dekad, dotyczyły szeregu zagadnień etycznych.

6. Wprowadzanie wtrącenia poprzez myślnik

Często zapominamy, że przecinki nie są jedynymi znakami interpunkcyjnymi, dzięki którym możemy wprowadzić wtrącenie. Ba! Wtrącenie wprowadzone przecinkami, jest wedle tej reguły językowej słabsze niż wtrącenie wprowadzone poprzez myślniki.

Myślę, że myślniki są naprawdę ciekawą opcją w tekstach naukowych, zwłaszcza wówczas, gdy wtrącenie pochodzi bezpośrednio od nas (autorów) i chcemy to wyraźnie zaznaczyć. Dzięki wtrąceniom wprowadzanym inaczej niż poprzez użycie przecinków, zmniejszamy prawdopodobieństwo, że wprowadzimy czytelnika w błąd. Tutaj na marginesie dodam jeszcze, że myślnik często (głównie ze względów estetycznych) zastępuje półpauza, czyli nieco krótsza kreseczka.

Zerknij na poniższe przykłady:

– Obsługa w instytucjach i wydawanie dokumentów po rosyjsku miały objąć cały kraj, choć – poza Naddniestrzem – na co dzień używa go zaledwie kilkanaście procent mieszkańców Mołdawii.

– Nelson buduje zatem – moim zdaniem – epistemologię paradoksalną o wydźwięku radykalnie i powszechnie agnostycznym. (źródło)

Myślniki lub półpauzy przydają się także w konstrukcjach, w których stosujemy elipsę, czyli pominięcie. Mamy na ten temat cały osobny artykuł na blogu.

*

Mam nadzieję, że tych kilka zasad interpunkcyjnych przyjdzie ci z pomocą podczas pracy nad kolejnym tekstem naukowym!